Köşe yazılarından tanıdığımız Ankaralı flanör Can Öktemer, kendine bir roman karakteri olarak baktığı ‘Hayat, Cihan ve Sezen Hakkında’da, ana karakteri Cem Taner’in içinden, kendilik kavramına yabancılaştığı ve tamamıyla kendi olduğu formlarda sesleniyor bize. Kitap boyunca çektiği varoluş sancılarına, nihilizme göz kırpan diyaloglara yer vererek, gelecek ve geçmiş ortasındaki o kocaman boşluğa, hayatının “şimdi”sine çağırıyor. Üstelik bunu iki ana kısımdan oluşan kitabını tam ortasından Sezen’le bölerek yapıyor ve yaşama dair şöyle fısıldıyor: “Zaten hayatta her şey yalnızca bir kere olur ve biter. Yine yaşadığımızı sandığımız anlar lakin yanılsamadan ibarettir.”
ÖPÜŞME AKSİYONU, EYLEMSİZLİK
‘Hayat, Cihan ve Sezen Hakkında’nın iki farklı kısmını iki başka halde ele almamız gerekiyor. Bunun nedenini, Sezen’den öncesine baktığımız birinci kısım boyunca ana karakter Cem Taner’le birlikte dingin sularda salınmamız, ikinci kısım yani Sezen’in Cem Taner’in hayatına girişiyle birlikte suların çağlaması olarak aktarabilirim.
Peki birinci kısımda, sakin suların altında neler var?
Cem Taner’i Ankara Üniversitesi Cebeci Kampüsü’nde bulduğumuz birinci kısmın en başlarında, ana karakterin yüksek lisans tezini heyete sunacağı anı kovalıyoruz. Cem Taner’le bürokratik pürüzlere takılıyor, vakti yanlış anda donduran saatin kadranına bakıp kalıyor, aksiliklerle kaybedilen süreyi Ankaray’la yakalamaya çabalıyoruz. Sonra Mülkiyeler Birliği’nde soluklanıyor, daha sonra da Cem Taner’in çocukluk arkadaşları ile rakı kadehlerini tokuşturuyoruz. Yani birinci kısım boyunca sıradan bir hayatın içinde, Ankara’nın o bilinen yüzüne bakarak “şimdi”yi yaşıyoruz. Üstelik bu sıradanlığın sadece Cem Taner’e has olmadığını, muharririn şu cümleleriyle daha düzgün kavrıyoruz: “Ankara yalnızca küçük bir kent değil, neredeyse herkesin birebir şeyleri tıpkı saatlerde yaptığı bir yer. Münasebetiyle tanımadığınız biriyle, gün içinde fark etmeden tıpkı yerlere gidip, birebir şeyleri yapıp tıpkı yerde karşılaşabilirsiniz. Böylece birbirinize hiç değmeden o güne dair ortak bir hafıza yaratmış olursunuz.”
Bu noktada, kitabın en sevdiğim detaylarından birine değinmek istiyorum. Can Öktemer’in kaleminin niteliğini bu ortak hafızanın etrafında gördüğümüz anlar, sıradanlığa kuvvetli bir mola. Bunlardan biri şöyle: Orkut Stüdyosu yani eski ismi Arı Sineması olan yerin önünden geçerken, tüm kentin bildiği bir kıssayı anlatmaya koyuluyor müellif. 1970’li yıllarda Sophia Loren’in kendi sinemasını izlemek için Arı Sineması’na geldiğini aktardıktan çabucak sonra, Loren’i caddede yürürken hayal ediyor. Artık ve geçmişin iç içe geçtiği bu sayfalar çok geçmeden yerlerini müellifin kişisel hafızasının taşıdığı anılara bırakırken, gerçeklik vaktin içinde bükülmeye koyuluyor. Ve oradan, kızıl saçlarıyla eski sevgili Gizem çıkıyor. Geçmişteki bir günde Gizem’le turnikelerin önünde buluşan Cem Taner, sevgilisiyle öpüştükten bir an sonra kendini bir protesto gösterisinin içinde buluyor. Cem Taner siyasetten uzak durduğu bir hayatın içinde öpüşerek gerçekleştirdiği politik hareketi aktarırken, hayatının eylemsizlik içinde geçen yanlarını da bize yavaşça gösteriyor.
Hegel’in, Adorno’nun, Marcello Mastroianni’nin, Leonard Cohen’in, Nietzsche’nin, dara düştükçe hayatının en hoş yılı 1985’e dönen Pena Yavuz’un, sokağı sararak insanları birbirine iştahla yönelten afrodizyaklı parfüm bombasının ve birbirinden hoş müziklerin bize eşlik ettiği bu birinci kısım, tüm ironik ve büyüleyici yanlarına karşın; Cem Taner’in varoluş hengamesini, gelecekle ilgili dertlerini, içindeki kasveti bütün aymazlığıyla gördüğümüz kısım oluyor. O denli ki Can Öktemer, bu kısımda kendilik arasından Cem Taner’i şu cümlelerle özetliyor: “Hayattan korktuğu için hayatı küçülttü, mikroskopla görünür hale getirdi.”
SEZEN VE BAŞKA HER ŞEY
‘Hayat, Cihan ve Sezen Hakkında’nın ikinci yarısı, Cem Taner’in sıradan fakat hayallerle renklendirdiği dünyasını kısa bir karanlığa gömen “Beklenmedik Gelişmeler” kısmıyla başlıyor. Aile hayatındaki sıkıntıları metot yöntem anlatan Cem Taner, hastane odasında geçen günlerin karanlığından onunla birebir şeyleri yaşamış olan Sezen’le çıkıyor. O denli ki Cem Taner Sezen’le ilgili hislerini şu sözlerle anlatırken birinci kısımdaki sakin suları çağlamaya bırakıyor: “İkimiz de geçmişte yaşadıklarımız yüzünden konutun yolunu kaybetmiştik. Artık dönebiliriz. Elbet, herkesin meskene yüklediği mana çok farklıdır. Benim için mesken, her şeyden evvel sevdiğim kişidir zira ferdî öykünüzü daima âşık olduğunuz kişinin yanına dönmek için yaşarsınız. Ben de Sezen’in elini tutarken meskenime, yani en hoş öyküme dönüyorum.”
Hayat Cihan ve Sezen Hakkında, Can Öktemer, 192 syf., Everest Yayınları, 2024. Kitabın ikinci kısmı için “Aşk hikayesi” demek çok da yanlış olmaz. Lakin aşkın durağan, tutkulu, dertli, meçhul, sonlu ve sınırsız kısımlarını gördüğümüz bu ikinci kısım, Cem Taner’in Sezen’den sonra değişen ruh halini anlamamız açısından da değerli.
İkinci kısma ayrıntılı baktığımızda, Cem Taner’in yaşadığı gelgitlerin merkezine bu defa gelecek tasasının değil, Sezen’in oturduğunu görebiliyoruz. O denli ki Cem Taner’in düşlem dünyasında kent onlarca yıl öncesine dönerken yahut beklenmeyen bir pandemi krizi patlarken ya da Ankara’da eski yerler kapanıp yerlerine yenileri açılırken, Sezen ana karakter için her şeyiyle tıpkı kalıyor. Öteki bir deyişle art plandaki Ankara dönüşmeye devam ederken, Sezen hiç değişmiyor.
Bana kalırsa Cem Taner’in yaşadığı varoluş derdi art planda devinmeye devam edip kopamadığı geçmiş bugünü istila ettiğinde yahut gelecekle ilgili belirsizlik bükülen vakitle şimdiyi ezdiğinde, ana karakter kendini durağan tutmanın yolunu Sezen’le buluyor. Birebirlik, bence tam olarak bunu işaret ediyor: Devinimin içinde durağanlık.
Kitabın ikinci kısmının ve bence kitabın tepe noktası, “Beşevler” kısmı. Burada Cem ve Sezen, önlerinden geçen gençlik hallerini izlerken kendilerine dair çıkarımlarda bulunuyorlar. Yıllar önce karşılaşmış ve hatta birbirlerini kısa bir anlığına fark etmiş olmalarının şaşkınlığının çabucak ardından, ikili ortasında “şimdi”yi berraklaştıran şu diyalog geçiyor: ““Seninle artık karşılaştığım için çok memnunum,” diyorum. “Ben de,” diye yanıtlıyor: “Kendimizi yanlışsız dürüst tanımamışken karşılaşsaymışız şimdiki vakti mahvedermişiz.””
LEONARD COHEN VE YAZILAMAYAN O ROMAN
Kitap boyunca, Cem Taner’in çabucak her diyaloğunda, bilinçaltını dışa vurduğu her detayda karşımıza birebir kavram çıkıyor: Yazmak istediği romana bir türlü başlayamaması. Sayfalar boyunca ana karakterin değişimini izlerken, romana başlayıp başlamayacağı ya da bunun hangi şartlarda mümkün olacağı sorusu kazınıyor aklımıza. Roman boyunca zihnimizin ucunda dönmeye devam eden bu sorunun kılavuzu, kitabın başlarında, ortalarında ve son sayfalarında üç sefer karşımıza çıkan Leonard Cohen oluyor. Cohen, konuşmalardan birinde Cem Taner’e şöyle söylüyor: “Bana kalırsa geçmiş gök gürültülü sağanak yağışlı havalara benziyor. Bu türlü havalarda geleceğin üzerini kara bulutlar örter. O yüzden bazen gökyüzündeki bulutları olabildiğince ileri itmek gerekiyor ki kıssa devam etsin.”
Cohen’in ağzından, Cem Taner’in zihninden dökülen bu cümleler, muharririn kitabın bütünündeki ironik, ustalıklı, nitelikli anlatımıyla sağladığı kıvrımlarda dolandıktan çabucak sonra ana yola dönmemiz ve maksada direkt ilerlememiz için kıymetli.
İNSAN ALAKALARI VE HEİDEGGER
‘Hayat, Cihan ve Sezen Hakkında’da şöyle bir pasaj var: “Bir insanın yerle kurduğu ilginin derinliği lakin diğer bir insan sayesinde sağlanabilir. Anılar, tek kişinin kayıt altına alacağı şeyler değildir, birlikte derinleşen durumlardır.” Bu pasaj Martin Heidegger’in ‘Dasein’ makalesindeki diğer bir kısmı hatırlamamı sağladı. Bu makalede Heidegger “şeylerin özü”nün kavramlarla ortaya koyulmasının mümkün olmadığını söyler. Ona nazaran ne biçim ne de araçsallık rastgele bir objenin varlığını ortaya koyar. Zira bir şeyin varlığının özü fakat onun beşerle olan bağıyla anlaşılır. Bunu objeler üzerinden anlatan Heidegger’in cümleleri Can Öktemer’in insanın beşerle olan bağlantısına bir destek. Düşünmemiz gerekenlere işaret.
Burada sormak istiyorum: Eşyalar, yerler, kavramlar; içinden insanı çıkardığımızda nedir? Pekala insan, onu bir öbür beşerden ayırdığımızda ne olarak kalır?
Veyahut daha anlaşılır bir formda, Cem Taner kimdi, Sezen’den sonra kim oldu?
BÜLENT ORTAÇGİL VE AH BU ŞARKILAR
Can Öktemer kitap boyunca, kimi vakit sokakta duyduğu, kimi vakit plaktan çaldığı, kimi vakit zihninden çağırdığı birbirinden hoş müziklerle donatıyor bizi. David Gilmour’dan Richard Hawley’e, Jeff Buckley’den Miles Davis’e ve daha nicelerine rastlatıyor. Nihayetinde de muharrir, Cem Taner’in ağzından onun için apayrı olan birinden, Bülent Ortaçgil’den bahsederek, vakit zaman onun müziklerini satırlara sızdırıyor.
Can Öktemer’in yazdığı satırları bitirdiğimde, Sezen ve Cem’in hayatının bir yerlerde akmakta olduğunu ve gerilerindeki değişen Ankara görünümüne karşın tıpkı kalmayı sürdürdüklerini düşündüm. Bu yüzden yazımı birinci öpüştükleri gün çalan Bülent Ortaçgil müziğiyle bitirmek istiyorum. Artık bir yerlerde gürül gürül akan o sular için: Bülent Ortaçgil – Dalyan Deltası (Live) (youtube.com)