Geçen hafta 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki sarsıntıyla sarsılan Türkiye’de bilinen tüm gerçeklikler yine gözden geçiriliyor. Sarsıntı gerçeğiyle yaşamak için evvel yapı güvenliği, akabinde toplumsal şuur ve son olarak ferdî hazırlıklar olmalı ancak daha birinci basamakta takılıp düşüyoruz. 30 binden fazla insanımızın hayatını kaybettiği şu günlerde Türkiye’nin fay sınırı üzerinde bulunan nüfusunun yüzde 98’i huzursuz bir ruh haliyle hayatına devam etmeye çalışıyor. Pekala bunun devası yok mu? Konutlarımızın inançlı olması için yalnızca müteahhitler mi sorumlu? Müteahhitleri kim denetliyor?
Türkiye, Avrupa ve Asya’nın birleştiği nadide bir pozisyonda olurken, yıllarca jeopolitik pozisyonumuzun stratejik olması öğretilirken, eğitim sisteminde afetlere hazırlık geri planda kaldı.
Oysa bu pozisyonun bir dezavantajı da kıtaların birleşim plakalarının olduğu bir jeolojide olmasıydı. Bu ne demek? Yer küredeki plakaların birleşimlerinde dünyanın hareketi aşikâr çakışmalara enden oluyor. Bu çakışmalar periyot dönem hareket ediyor ve buna sarsıntı diyoruz. Zelzele, 2023 yılı prestijiyle Kovid üzere yeni keşfedilen ya da ortaya çıkan bir şey değil. İnsanlık tarihinden daha eski fakat insanlık da artık teknolojinin dayanağını hayatında barındırıyor.
Depremlerin nerde, nasıl olacağını biliyoruz bir tek vaktini bilmiyoruz. Bunun için de sarsıntıya sağlam inşaat yaparak korunmak mümkün.
İnşaat dalı iktisatların can damarlarındandır. Lakin asla latifeye gelmeyen lakin bu tarafıyla de hiç düşünülmeyen bir alan olan inşaatlar Türkiye’de lakin zelzelelerle sorgulanıyor.
Oysaki kontrol denildiğinde bunu içinde taban, su, elektrik ve yapı var. İsmini açıklamayan istemeyen değerli bir inşaat firmasının inşaat mühendisinden aldığımız bilgileri biz de sizinle paylaşmak istedik.
10 vilayette tesirli olan zelzele felaketleri sonrası 24 yıl öncesinin Veli Göçer sembol ismi misali, müteahhitler tutuklanmaya başladı. Lakin 12 binden fazla bina yıkıldı ki bunlar son belirlemelere nazaran olan datalar, 24 bin 924 bina ağır hasarlı, ayakta kalan binaların da şimdilik belirlenene nazaran 120 bin 940 bağımsız kısmının yıkık olduğu görüldü.
Tüm bunları müteahhitler kendi başlarına yapmadılar. İnşaat süreçlerinde proje hazırlayan, statik hesaplamaları yapan, taban tahlil eden, mimar, mühendis, teknisyen üzere takımlar var. Bir de klâsik ustalar, kalfalar işin bedensel tarafında bulunuyorlar. Bu bir grup işi! Ayrıyeten bu bireylerin hazırladıkları müsaade, ruhsat, kontrol üzere etaplardan geçiyor. Bunların içinde belediyeler, yapı kontrol firmaları bulunuyor.
Yapı kontrol firmalarının bir inşaat sürecinin her yerinde olduğunu öğreniyoruz öncelikle. 2018 öncesinde dileyen inşaat firması dilediği yapı kontrol firmasıyla çalışabilirken, artık bu sistem Bakanlığın atadığı yapı kontrol firmasıyla çalışmaya dönmüş.
İstenmeyen özel muahedeleri engellemiş mi bu durum? Alandan aldığımız yanıt ‘Maalesef hayır’ tarafında oldu.
Denetimde liyakat sorunu da alanda farklılaşıyor. Kontrole imza atan mühendis ile alandaki denetçi tıpkı olmayabiliyor. Burada tecrübeli mühendislerin diploma kiralaması üzere akıl almaz bir durum ortaya çıkıyor.
Buna ekşisözlükte “yapı denetimi” başlığında da denk geliyoruz.
Hatta bir kişi de yazmamış?
Sistemi birkaç cümlede de özetleyenler var.
Bir binanın kontrolünde en değerli öge sarsıntı periyodlarının uzun yıllar olması nedeniyle aslen elektrik olarak görüldüğünü öğrendik. Elektriğin her an sorun oluşturabilmesi bunda tesirli oluyor.
Su konusunda da iç ve dış izolasyonların çok değerli olduğunu belirten inşaat mühendisi, bunun binanın kaba inşaatındaki demirleri paslandırarak adeta bir kanser hücresi üzere yayıldığını belirtti. Betonun da bir sünger üzere su çeken bir husus olduğunu söyledi.
Bir inşaat mühendisinin binayı yaparken hasarın istenen bir durum olduğunu ana maksadının ise içindekilerin canlı tahliyesini sağlayabilecek formda ana taşıyıcı sistemin ayakta kalması gerektiğini savunan uzman, bina maliyetlerine yönelik de inşaat dalında kar marjının çok yüksek olduğunu yüzde 30’luk bir kar oranından müteahhitlerin şad olmadığını, yüzde 50 üzere kar edenlerin de lakin masrafını karşıladığını düşündüğünü belirtiyor.
Buna istinaden ruhsat, kontrol, müsaade üzere ögelerin maliyetlerde en fazla yüzde 5 tesiri olduğunu da ekliyor.
Son sarsıntıda yıkılan binalarda kontrolün problemli olup olmadığını sorduğumuzda aldığımız yanıt ise üzüyor:
Bir bina yanlışsız inşa edilirse yıkılmaz, inşaat insanlık tarihi kadar eski, kontrolleri hakikat yapılan ve hakikaten denetlenen binalar ayakta kalır. Yıkılan binalarda tek sorumlu müteahhit ya da mühendis olamaz.
Bir binada çok demir olması değil demir irtibatlarının hakikat kullanılması kıymetli olurken, 2000 yılı sonrasında yönetmeliğin 3 defa değiştiğini söyleyen uzmanımız 2005 yılında yapılıp yıkılan bir binanın projeye uygun olup yıkılmış olabileceğini ve bu bahiste yasal olarak o devrin yönetmeliğine nazaran üretimde yanılgı olmadığının savunulabileceğini de ekledi.
Binanın yıkılma halinin 3 boyutlu bir hareket olan zelzeleye karşı neyin yanlış olabileceğine dair fikir verdiğini de söylerken, taban kaynaklı yıkılmaların binayı bütün halinde devirdiğini, taşıyıcı kolonlarla ilgili yapılan süreçlerin ya da yanlışların da binanın tabana hakikat çökmesine neden olduğunu anlattı.
Yapılan yanlışlar 30 binden fazla bireye yuvalarını mezar haline getirdi. Bu durumun içinde yalnızca müteahhitlerin sembol olması da nitekim işin içinde olanların kabul edemediği bir durum olarak görülüyor.
