BBC/GETTY/NASAÜç Çinli astronot, ülkenin yeni uzay istasyonunda çalışmak üzere altı aylık bir misyona başladı.
Bu, Çin’in önümüzdeki yıllarda önde gelen bir uzay gücü haline gelme yolunda attığı son adım.
TİANGONG UZAY İSTASYONU NEDİR?
Çin geçen yıl Tiangong (Cennetlik Saray) uzay istasyonunun birinci modülünü yörüngeye yerleştirdi. Yıl sonuna kadar Mengtian laboratuvarı üzere öteki modüller de eklemeyi planlıyor.
Gelecek yıl ise Xuntian isimli uzay teleskobunu fırlatacak. Bu teleskop uzay istasyonuna yakın uçup, bakım ve yakıt ikmali için istasyona kenetlenecek.
Tiangong’un kendi yakıtı, itiş gücü, hayat takviye sistemleri ve hayat alanları olacak.
Çin, Sovyetler Birliği ve ABD’nin akabinde hem uzaya astronot gönderen hem de bir uzay istasyonu inşa eden üçüncü ülke oldu.
Çin’in Tiangong için büyük amaçları var; 2031’de hizmet dışı bırakılacak olan Milletlerarası Uzay İstasyonu’nun (ISS) yerini almasını bekliyor.
ABD maddelerine nazaran Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi’nin (NASA) datalarını Çin ile paylaşması yasak olduğu için, Çinli astronotlar ISS’ye dahil olamıyor.
BBCÇİN’İN AY VE MARS PLANLARI
Çin’in planları bunlarla kalmıyor.
Birkaç yıl içinde Dünya’ya yakın asteroitlerden numuneler almak istiyor.
2030’a kadar Ay’a birinci astronotlarını göndermeyi, Mars ve Jüpiter’e göndereceği uzay araçlarıyla da sonda yapıp numune toplamayı hedefliyor.
BBCDİĞER ÜLKELER NE YAPIYOR?
Çin uzaydaki rolünü ilerletirken, başka kimi ülkeler de Ay’a gitmeyi hedefliyor.
NASA, 2025’ten itibaren ABD ve öbür ülkelerden astronotlarla tekrar Ay’a gitmeyi planlıyor; bu gayeyle yeni dev SLS roketini Kennedy Uzay Merkezi’nde kullanıma sundu.
Japonya, Güney Kore, Rusya, Hindistan ve Birleşik Arap Emirlikleri de kendi Ay misyonları üzerinde çalışıyor.
Hindistan şimdiden ikinci büyük Ay misyonunu başlattı ve 2030 yılına kadar kendi uzay istasyonuna sahip olmak istiyor.
Bu ortada, Ay misyonları konusunda NASA ile birlikte çalışan Avrupa Uzay Ajansı (ESA) da astronotların Dünya ile irtibatını kolaylaştırmak için bir Ay uyduları ağı planlıyor.
BBCUZAY KURALLARINI KİM BELİRLİYOR?
- 1967’de imzalanan BM Dış Uzay Mutabakatı’na nazaran, uzayın hiçbir yeri rastgele bir ülke tarafından sahiplenilemez
- 1979’daki BM Ay Muahedesi ise uzayın ticari gayeli kullanılmaması gerektiğini söylüyor; lakin ABD, Çin ve Rusya muahedeyi imzalamadı
- ABD, ülkelerin Ay’daki madenlerden işbirliği içinde nasıl yararlanabileceklerini açıklayan Artemis Mutabakatı’nı öne çıkarıyor
- Rusya ve Çin ise ABD’nin uzay için kural koyma hakkı olmadığını belirterek mutabakatları imzalamayı reddediyor
ÇİN’İN UZAYDAKİ GEÇMİŞİ
Çin birinci uydusunu 1970’te, Kültür İhtilali’nin yol açtığı büyük dalgalanmalar sürecinde yörüngeye yerleştirdi.
O tarihe kadar uzaya giden öbür güçler ABD, Sovyetler Birliği, Fransa ve Japonya’ydı.
Son 10 yıl içinde Çin 200’den fazla roket fırlattı.
Kaya örnekleri toplayıp getirmek üzere Ay’a Chang’e 5 isimli insansız uzay aracını gönderdi. Ay yüzeyine evvelki ABD bayraklarından daha büyük bir Çin bayrağı dikti.
ABD’nin 340 ve Sovyetler Birliği’nin (bugünkü Rusya) 130’dan fazla astronotuna karşılık Çin şu ana kadar uzaya 13 astronot gönderdi.
Ancak kimi aksilikler de yaşandı. 2021’de bir Çin roketinin bir kesimi yörüngeden çıkarak Atlantik Okyanusu’na düştü; 2020’de ise iki roket fırlatışı başarısız oldu.
ÇİN’İN UZAY PROGRAMINI KİM FİNANSE EDİYOR?
Çin devlet medyası Xinhua’ya nazaran, Çin’in uzay projelerinde en az 300.000 kişi çalışıyor. Bu sayı şu anda NASA için çalışanların sayısının neredeyse 18 katı.
Çin Ulusal Uzay Yönetimi 2003’te yıllık iki milyar yuanlık (300 milyon dolar) bir bütçeyle kuruldu.
2016’da ise Çin uzay sanayisini özel şirketlere açtı ve Çin medyasına nazaran bu şirketler şu anda yılda 10 milyar yuandan (1,5 milyar dolar) fazla yatırım yapıyor.
ÇİN NEDEN UZAYA GİDİYOR?
Çin telekomünikasyon, hava trafik idaresi, hava iddiası, navigasyon vb. gayeli olarak uydu teknolojisini geliştirme konusunda istekli.
Ancak uyduların birçok tıpkı vakitte askeri maksatlı; rakip güçleri gözetlemesine ve uzun menzilli füzeleri yönlendirmesine yardımcı olabilirler.
Portsmouth Üniversitesi’nde uzay projesi yöneticisi Lucinda King, Çin’in yalnızca yüksek profilli uzay vazifelerine odaklanmadığını söylüyor:
“Uzayın her alanında üretkenler. Planladıkları programları finanse edecek siyasi motivasyona ve kaynaklara sahipler.”
Çin’in Ay misyonları tıpkı vakitte Ay yüzeyinden lityum üzere az toprak elementleri çıkarmayı da hedefliyor.
Londra Üniversitesi Uzay Siyaseti ve Hukuku Enstitüsü Yöneticisi Prof Sa’id Mosteshar, Çin’in Ay’a tekrar tekrar madencilik misyonları göndermesinin muhtemelen kârlı olmayacağını söylüyor.
Çin’in uzay programının daha çok dünyanın geri kalanını etkileme isteğinden kaynaklandığını belirten Mosteshar’a nazaran “Bu bir güç projeksiyonu ve teknolojik ilerleme göstergesi”.
Habere katkıda bulunanlar: Jeremy Howell ve Tim Bowler